Τα γράμματα της Μάτσης Χατζηλαζάρου στον Εμπειρίκο

Η πρώτη γυναίκα που θα σύρει τον χορό για την άνθιση του υπερρεαλισμού στη μεταπολεμική Ελλάδα

Γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, μεγαλοαστικής καταγωγής, πολύγλωσση, με αμέριστη αγάπη για τη ζωγραφική, καθώς και με έναν άκρως περιπετειώδη ερωτικό βίο, η Μάτση Χατζηλαζάρου (1914-1987) είναι η πρώτη γυναίκα που θα σύρει τον χορό για την άνθιση του υπερρεαλισμού στη μεταπολεμική Ελλάδα. Η ποιητική της συλλογή «Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης», που θα κυκλοφορήσει το 1944, λίγο προτού πέσει η αυλαία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, φέρει έντονα τα σημάδια της επιρροής από την προσωπικότητα και την τέχνη του Ανδρέα Εμπειρίκου. Παρόλα αυτά, την ίδια ώρα, καταφέρνει να ανοίξει έναν εντελώς δικό της δρόμο, δίνοντας στις παράλογες εικόνες και τα ασύνδετα νοήματα των παλαιότερων υπερρεαλιστών μιαν έντονα ερωτική προοπτική, όπως και μια βαθιά λυρική ανάσα. Με τις επόμενες συλλογές της, η Μάτση Χατζηλαζάρου θα προβάλει πανοραμικά τον ερωτικό της κόσμο: έναν κόσμο συγκλονισμένο από τα πάθη των αισθημάτων και του σώματος, αλλά και σκιασμένο από μια διαρκή εσωτερική ταραχή.

Η σχέση της Μάτσης Χατζηλαζάρου με τον Εμπειρίκο δεν ήταν τυχαία. Ξεκίνησε το 1938, όταν εκείνη κατέφυγε στην ψυχαναλυτική του βοήθεια και εξελίχθηκε γρήγορα σ’ έναν μεγάλο έρωτα, που είχε γαμήλια κατάληξη έναν χρόνο αργότερα. Ο γάμος κράτησε μέχρι το 1943 οπότε και η Μάτση, που μετρούσε πλέον τρεις γάμους στη σειρά (πριν από τον Εμπειρίκο είχε παντρευτεί άλλες δύο φορές), ερωτεύτηκε τον Ανδρέα Καμπά, έναν ακόμα υπερρεαλιστή της γενιάς του 1930. Κακά τα ψέματα: ο Εμπειρίκος είχε προλάβει να διαμορφώσει τόσο τον ψυχισμό όσο και την καλλιτεχνική της προσωπικότητα ενώ η μαγεία και το βάθος της επιρροής του δεν υποχώρησαν ούτε και μετά τον χωρισμό τους. Το πράγμα θα γίνει ολοφάνερο σε έξι επιστολές τις οποίες θα στείλει η Μάτση στον Εμπειρίκο από το Παρίσι, μεταξύ 1946 και 1947, όταν θα έχει πια συνδέσει τη ζωή της για τα καλά με τον Ανδρέα Καμπά.

Οι επιστολές μόλις κυκλοφόρησαν σε βιβλίο από τις εκδόσεις Άγρα με τίτλο «Γράμματα από το Παρίσι στον Ανδρέα Εμπειρίκο» (εισαγωγή, επιμέλεια και υπομνηματισμός Χρήστος Δανιήλ). Στην πρώτη επιστολή βλέπουμε το ζευγάρι Καμπά-Χατζηλαζάρου να έχει μόλις φτάσει στο Παρίσι με υποτροφία του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών και τη Μάτση να περιγράφει τις αφάνταστες δυσκολίες και ταλαιπωρίες που συνάντησαν στο ταξίδι τους από την Ιταλία (στην οποία κατέπλευσαν με το πολυσυζητημένο μεταγωγικό Ματαρόα, το πλοίο που μετέφερε στην Ευρώπη τον ανθό της ελληνικής αριστερής διανόησης με τις ευλογίες του γαλλικού κράτους). Στο παριζιάνικο περιβάλλον, που θα περιγράψει κατ΄ επανάληψη στις επιστολές της η Μάτση, η μορφή του Εμπειρίκου θα βρίσκεται συνεχώς μπροστά της: από το άρωμα της ψυχανάλυσης και την επαφή με τους υπερρεαλιστές γνωρίμους και φίλους του (μεταξύ άλλων τον Τριστάν Τζαρά) και τη γνωριμία με τον Αντρέ Μπρετόν μέχρι τη λατρεία για το εικαστικό δαιμόνιο του Πικάσο. Όμως, όπως στην ποίηση, έτσι και στην καθημερινότητά της, η Μάτση δεν θα υποτάξει το πνεύμα της σε κανέναν: θα την πειράξει η παραφουσκωμένη αριστεροφροσύνη πολλών γάλλων διανοουμένων, θα την ενοχλήσει ο Μπρετόν λόγω της δουλοπρέπειας με την οποία τον αντιμετωπίζει η αυλή του και δεν θα θεωρήσει ποτέ την παραμονή της στην Εσπερία βασιλικό προνόμιο, τονίζοντας, αντιθέτως, το ισχυρό αίσθημα της αποξένωσης και της εξορίας που την καταλαμβάνει κάθε τόσο. Ταυτοχρόνως, όμως, θα σπεύσει να εξομολογηθεί στον Εμπειρίκο πόσο πιστεύει ότι ταιριάζει ο ίδιος στο κλίμα και την ατμόσφαιρα της πόλης του φωτός, αναγνωρίζοντας για άλλη μια φορά τον ρόλο του ως μέντορα σε όλες τις κρίσιμες επιλογές της – άλλωστε, παρά την απομάκρυνση από την Ελλάδα και την εξορία, η Μάτση δεν σκοπεύει να κρύψει πως ερωτεύεται το Παρίσι όλο και περισσότερο.

Η έκδοση συμπληρώνεται με τέσσερα ανέκδοτα ποιήματα της Μάτσης Χατζηλαζάρου (γράφτηκαν το διάστημα κατά το οποίο γράφτηκαν και οι επιστολές) και με τρία στα γαλλικά γραμμένα ποιήματα του Εμπειρίκου, που υμνούν τον έρωτά τους (μετάφραση Τιτίκα Δημητρούλια). Το βιβλίο παρουσιάζεται απόψε στις 8 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.

ΠΗΓΗ axortagos.gr